"Οι δε μεγαλόψυχοι Τρώες, όταν είδαν τους γιους του Δάρητα τον μεν ένα να τρέπεται σε φυγή τον δε άλλον να κείται νεκρός κοντά στο άρμα, όλων η καρδιά ταράχτηκε· η δε γαλανομάτα Αθηνά, αφού τον έπιασε από το χέρι, έλεγε στον ορμητικό Άρη..."
'Ο Αχιλλέας προσευχήθηκε δακρύζοντας, η σεβαστή μητέρα του δε τον άκουσε, καθώς καθόταν στα βάθη της θάλασσας με το γέρο πατέρα της.'
Συμπληρώνοντας τα όσα σωστά λέχθηκαν πιο πάνω, έρχομαι να προσθέσω τα εξής σχετικά με το απόσπασμα και τον σύνδεσμο
δε:
“Οι δε μεγαλόψυχοι Τρώες,…” εδώ ο σύνδεσμος
δε είναι μεταβατικός, καθώς ο ποιητής, στην αφήγησή του, από αυτά που λέει για τον Διομήδη μεταβαίνει στους Τρώες, στο τι είδαν και πώς ένιωσαν. Εδώ ο σύνδεσμος
δε θα μπορούσε να αντικατασταθεί με τον μεταβατικό
και. Δες πώς αποδίδεται το συγκεκριμένο απόσπασμα στην (καλύτερη ίσως) νεοελληνική μετάφραση της Ιλιάδας των (κορυφαίων) Ν. Καζαντζάκη - Ι.Θ. Κακριδή: “
Κι οι Τρώες ευτύς οι λιονταρόκαρδοι τους γιους του Δάρη ως είδαν, τον έναν που ‘φευγε, στο αμάξι του τον άλλο πλάι πεσμένο, τρομάξαν όλοι· κι η γλαυκόματη τότε Αθηνά απ’ το χέρι τον Άρη πιάνει τον πολέμαρχο κι έτσι μιλώντας είπε…”.
Αρκετές φορές στη νεοελληνική μετάφραση κακώς χρησιμοποιείται ο σύνδεσμος
δε, ενώ στο αρχαίο κείμενο υπάρχει άλλη λέξη που μεταφράζεται διαφορετικά, π.χ. στην ημιπερίοδο “
·ἀτὰρ γλαυκῶπις Ἀθήνη χειρὸς ἑλοῦσ' ἐπέεσσι προσηύδα θοῦρον Ἄρηα
·”, ενώ το
ἀτὰρ σημαίνει
αλλά, όμως, στη συγκεκριμένη μετάφραση που παραθέτεις κακώς μεταφράζεται ως
δε. Εδώ, το
ἀτὰρ, αν και αντιθετικός σύνδεσμος, θα μπορούσε σε μια πιο ελεύθερη μετάφραση, να μεταφραστεί
και τότε, όπως μπορείς να δεις παραπάνω.
“Ὥς φάτο δάκρυ χέων, τοῦ δ’ ἔκλυε πότνια μήτηρ ἡμένη ἐν βένθεσσιν ἁλὸς παρὰ πατρὶ γέροντι
·” Και σε μετάφραση των ιδίων: “
Είπε θρηνώντας, και τον άκουσεν η σεβαστή του η μάνα, που πλάι στο γέρο κύρη εκάθουνταν, στα βάθη του πελάγου·”
Όπως βλέπεις, στα παραπάνω παραδείγματα δεν χρησιμοποιείται καθόλου ο
δε στη νεοελληνική μετάφραση, ενώ στις μεταφράσεις του Κάκτου που παραθέτεις γίνεται πραγματικά μια κατάχρηση του
δε. Τέλος, πάρα πολλές φορές ο αρχαίος σύνδεσμος
δε δεν (χρειάζεται να) μεταφράζεται καθόλου στη Νέα Ελληνική.