Woorden die het ene betekenen en het tegendeel

[eno2]

mmm

tussenwerpsel

Om terughouding, reserve aan te duiden. En bij het gastronomisch likkebaarden.

DVD2017 voor mmm:

mmmmmm (geen afbreking
tussenwerpsel
1 bij een positieve waardering van smaken en geuren enz. heerlijk, verrukkelijk
2 om aarzeling of twijfel uit te drukken

Dat laatste komt dan overeen met Tja,

Daarmee scoor ik, denk ik, voluit voor controniem.


Voor betekenis 1: yumyum, yummie en zo? (niet opgenomen)

 

[bibibiben]

In het tweede geval moet je er een vraagteken achter zetten. Plaatsing van een vraagteken doet elke categorische ontkenning tenietgaan:

Hij gaat dus niet mee. ⟷ Hij gaat dus niet mee?

 

[eno2]

Oei, vraagteken. Dat vraagteken zou disambigueren?
. Daar spreekt VD in zijn definitie toch niet over. om het onderscheid te maken tussen betekenis 1 en 2..

Het vraagteken werkt in jouw voorbeeld als een zelfreferentie die de oorspronkelijke uiting op losse poten zet. Je weet plots niet meer of ie mee gaat of niet.

Dat is niet het geval met mmmmmm, dat betekenis twee bezit. Een vraagteken achter mmmmmm zet de twijfel van mmmm niet op losse schroeven.

Ook is mmmmm geen categorische ontkenning, lijkt mij. Enkel een in twijfel trekking, restrictie of beperking.

Als je nu zegt dat het vraagteken de twijfel van mmmmm versterkt, ben je in tegenspraak met je categorische ontkenning....

 

[bibibiben]

Ah, vergissing. Post 151 had ik niet gezien. Mijn commentaar in post 152 heeft betrekking op post 150, op de vorige bladzijde.

 

[eno2]

Nietwaar kan toch met of zonder vraagteken erachter, met behoud van betekenis...
Nietwaar, enigszins terechtwijzend...

Niet waar en nietwaar zijn vocale contraniemen...

 

[eno2]

Contempleren is beschouwend overwegen maar ook gewoon maar langdurig bekijken, zonder enige overweging.

 

[Red Arrow]

Dit telt misschien niet, maar het kan soms onduidelijk zijn wat een 'bron' is als het over water gaat.

"Snelheden van bewegend grondwater kunnen worden gemeten door tracers aan te brengen in het voedingsgebied van de aquifer en ze vervolgens op te meten aan de bron."

Dit voedingsgebied is waar het grondwater oorspronkelijk vandaan komt, dus je zou het de bron (oorsprong) kunnen noemen, maar in deze zin is de bron daar waar het water uit de bodem gaat.

 

[eno2]

Onduidelijkheid is niet controniem.

 

[Red Arrow]

Maar de ene bron is waar het water vandaan komt en de andere waar het uitgaat...

Dit is eigenlijk zoals 'overwaaien'. (wat al gezegd door Bibibiben)

 

[eno2]

Maar de ene bron is waar het water vandaan komt en de andere waar het uitgaat...

Bron als contraniem frappeert mij niet zo. Het water komt naar de bron via de aquifer. [/QUOTE]

 

[eno2]

De troepen zijn de stad ingerukt = binnengerukt

Ingerukt (als bevel) of ingerukt mars = weg wezen.

Van Dale zegt het, na controle, zo:

1 militair; niet algemeen binnenrukken
2 na een oefening e.d. vertrekken op eigen gelegenheid

de troepen zijn weer ingerukt
•de brandweer kon spoedig weer inrukken
•ingerukt … mars!commando•informeel ingerukt!, ruk in!ga weg, loop heen

Je kan dus zeggen

De troepen zijn de stad ingerukt
en
De troepen zijn weer ingerukt.

 

[eno2]

We spreken over een verdieping terwijl het eigenlijk om een verhoging gaat.

VD: Definitie van verdieping, betekenis 4

= etage
•een huis met drie, zes verdiepingen

Betekenis 3 van verdieping is zelfs ronduit grappig:

"die kamer is hoog van verdieping"

Verdieping betekent hier:

hoogte van een ruimte

Of de verwisselbaarheid van hoog en diep...

 

[Gremium]

De gijzelaar is degene die iemand tegen zijn of haar wil vasthoudt. Wordt inderdaad vaak omgewisseld. De suffixen -aar en -er geven normaal aan dat het een persoon betreft die een handeling uitvoert, zoals bij bakker en handelaar. Gijzelaar behoort tot een aantal uitzonderingen, waaronder ook martelaar.

 

[eno2]

Ik heb de Islam zelfmoordterroristen die zich op de staat van martelaar beroepen, altijd van een belachelijke semantische manipulatie verdacht.

Blijken ze nu toch gelijk te hebben, zij het niet in de betekenis die zij verkiezen maar die ik voor hen verkies (betekenis zes van DVD):

Martelaar:

6 iem. die mensen of (m.n.) dieren martelt= beul, folteraar, kweller, pijniger

 

[eno2]

op zijn – doodmoe zijn (en dus verlangend naar bed)
op zijn – wakker zijn en uit bed gestapt

Ik keek eens naar op.

Hij is op is een afkorting van hij is opgestaan. Kan dus geen controniem vormen met de op van hij is uitgeput. Zonder context is het dubbelzinnig natuurlijk.

Een goed controniem-verkooppraatje, dat "en dus verlangend naar bed"

Je kan ook doodmoe zijn en niet verlangen naar bed, je kan ook pas op zijn en liever terug in bed kruipen (en dus wellicht nog doodmoe).

 

[Red Arrow]

De gijzelaar is degene die iemand tegen zijn of haar wil vasthoudt. Wordt inderdaad vaak omgewisseld. De suffixen -aar en -er geven normaal aan dat het een persoon betreft die een handeling uitvoert, zoals bij bakker en handelaar. Gijzelaar behoort tot een aantal uitzonderingen, waaronder ook martelaar.

De betekenis die jij aan het woord 'gijzelaar' geeft, is net de normale betekenis van de suffix -aar. Een bakker bakt. Een handelaar handelt. Een gijzelaar gijzelt.

Het speciale aan gijzelaar is net dat het voor veel mensen een synoniem is voor gegijzelde. (Een gijzelaar wordt gegijzeld)
Vroeger was dit de enige juiste betekenis, nu wordt jouw betekenis ook aanvaard.

 

[Red Arrow]

Ik keek eens naar op.

Hij is op is een afkorting van hij is opgestaan. Kan dus geen controniem vormen met de op van hij is uitgeput. Zonder context is het dubbelzinnig natuurlijk.

Zoiets noemt met een verkorting. Ook wel een ellips of weglating.

Ik zie niet in waarom ellipsen geen controniemen kunnen zijn.

 

[eno2]

De betekenis die jij aan het woord 'gijzelaar' geeft, is net de normale betekenis van de suffix -aar. Een bakker bakt. Een handelaar handelt. Een gijzelaar gijzelt.

Het speciale aan gijzelaar is net dat het voor veel mensen een synoniem is voor gegijzelde. (Een gijzelaar wordt gegijzeld)
Vroeger was dit de enige juiste betekenis, nu wordt jouw betekenis ook aanvaard.

Wellicht wel ja. Maar ik zou daar toch graag een bron over lezen. Van Dale geeft gewoon de twee (contronieme) betekenissen. 1 voor het slachtoffer, gijzelaar=gegijzelde en 4 voor de dader gijzelaar= hij die gijzelt = gijzelhouder, gijzelnemer, kaper

Zoiets noemt met een verkorting. Ook wel een ellips of weglating.

Ik zie niet in waarom ellipsen geen controniemen kunnen zijn.

Ja waarom niet, een controniem van een verkorting moet mogelijk zijn.

Maar op zijn als uitgeput zijn is geen rechtstreekse tegenstelling van op zijn als opgestaan zijn, zoals ik aangaf in mijn vorige post over de goed geprobeerde verkooppraatjes ten gunste van de zogenaamde contronieme betekenissen van op zijn. De ellips op van opgestaan zijn zou een controniem zijn van op als er ook een betekenis van op zijn zou bestaan in de zin van gaan liggen of zo, of toch in de betekenis van de verticale positie minstens verlaten. Dus een rechtstreeks tegengestelde betekenis en dus niet via de retorische omweg van het toegeschreven verlangen van te gaan liggen.

 

[Red Arrow]

Maar ik zou daar toch graag een bron over lezen.

De VRT gebruikt enkel de oude betekenis.
gijzelaar / gijzelnemer | VRT-Taalnet

 

[eno2]

Wat leuk.
Ik ook.
Gijzelaars LEVEREN (meestal wederzijds en bij onderlinge overeenkomst, uitwisselen dus) is een oeroud gebruik, dat verdwenen is in de moderne beschaafde tijden.
Nu worden ze eenzijdig GENOMEN.
Van een vooruitgang gesproken.

 

[eno2]

fideïsme
1 opvatting volgens welke religieuze waarheden op geen enkele wijze door de rede gevonden kunnen worden, maar geloofd moeten worden
3 opvatting dat geloof het uitgangspunt is van alle kennis

DVD online

haha

 

[eno2]

"Globaal is" een België<=>Nederland controniem!

BE: alle relevante facetten en onderdelen omvattend= volledig, compleet, totaal
•een globaal plan, voorstel, beleid, akkoord, overzicht, beeld

NL: I) niet tot in bijzonderheden nauwkeurig berekend= ruw2 (4),
geraamd•een globale begroting
•globale cijfers
II) bij uitbreiding niet in bijzonderheden gaand
•globaal kan men zeggen (rekenen) dat …ruim genomen
•globaal gezien, bekeken, genomen
•globale leesmethode
methode van leesonderwijs waarbij van de woordbeelden, niet van de letters wordt uitgegaan

DVD online

Ik kwam
eropuit / erop uit / er op uit door deze zin:

Een zakelijke brief heeft als pré boven e-mail dat het persoonlijker is en wanneer de brief netjes geschreven en opgemaakt is een goede indruk achterlaat bij de lezer. Verder worden brieven vaker in zijn geheel gelezen en leest men een e-mail maar globaal.

Voorbeeldbrief: Hoe schrijf je een zakelijke brief

'..maar globaal' deed een belletje rinkelen aangezien voor mij 'globaal' ook volledig, compleet, totaal' kan betekenen. Hoewel ik van de Nederlandse betekenis ook op de hoogte was. Voor mij was globaal dubbelzinnig.

Synoniemennet geeft een hoop verwante betekenissen in de Nederlandse betekenis natuurlijk....Synoniemen van ‘globaal’ in grafische weergave - synoniemen.net

 

[eno2]

gijzelaar is full blown controniem.

Een Engelse:
To garble:

Definition

1 :
to sift impurities from

2
to introduce textual error into a message

M-W

Een Spaanse:

afección: 1 liefde 2 chronische ziekte (Kramers)

 

[eno2]

Affectie is trouwens ook: 1 liefde 2 een aandoening (DVD)

Niet een tegendeel, maar toch een zware botsing....

 

[eno2]

You can't have your cake and eat it .

This phrase is easier to understand if it is read as "You can't eat your cake, and have it too

Says the Urban Dictionary, well aware of a certain difficulty. But that explanation doesn't help much. Because the difficulty is in the use of 'have'.

Have means also 'consume, eat or drink' - I think.

Check?

to eat or drink:We had cake for dessert.

have - WordReference.com Dictionary of English

So 'have' is automatically ambigious to the point of a Janus word/contronym

Why didn't the expression use 'keep'?

You can't keep your cake and eat it'

To unambiguous?

 

[eno2]

A word that marched the entire distance from remarkably good to outstandingly bad: egregious.

egridgious ɪˈɡriːdʒəs/ adjective 1.outstandingly bad; shocking. "egregious abuses of copyright" 2 archaic: remarkably good.

 

[eno2]

Correctie:

egregious ɪˈɡriːdʒəs/ adjective 1. outstandingly bad; shocking. "egregious abuses of copyright" 2 archaic remarkably good.

 

[eno2]

MISSEN

"Strelingen kan je missen"

Zou dat betekenen dat je strelingen nodig hebt want anders een tekort ervaart, of dat je die juist niet nodig hebt en dus geen tekort ervaart?

Als het geweest was:

"Strelingen kan je best missen" of "Strelingen kan je moeilijk missen", dan was het duidelijk.

 

[Red Arrow]

Ik zie niet in hoe die zin "Strelingen kan je moeilijk missen" kan betekenen. Je kan toch niet zomaar het woord 'moeilijk' weglaten in een zin?

 

[eno2]

Ik zal de gepretendeerde contronimie nog eens lichtjes gewijzigd proberen uit te leggen:

Mijn overweging was origineel 'Kan je strelingen missen?'
Natuurlijk kan je strelingen missen. Haast iedereeen heeft graag strelingen en mist die als hij/zij ze niet krijgt. Dat is dus vanzelfsprekend. Wat niet zo vanzelfsprekend is, is of je strelingen kan missen. Hij/zij heeft die nodig. Er zullen daarentegen veel minder mensen zijn die geen strelingen nodig hebben en ze bijgevolg kunnen missen.

 

[eno2]

Geschiedenis.
Geschiedenis schrijven.
Ronaldo schreef vandaag geschiedenis.
(Hij schrijft elke week geschiedenis)

Geschiedenis (schrijven) wordt gebruikt als een contraniem, de ene keer om het (echte) historisch belang te benadrukken, de andere keer om het tegelijk verticaal te klasseren in de statistieken of gewoon om een trivialiteit even op te blazen en te vergeten.

Same for historia, history, etc... They use it sometimes -engrossing them- in the first meaning, for events so trivial that I automatically take them in the second meaning.

 

[ThomasK]

Dat is soms juist, maar toch: de evenementen zijn niet per se trivialiteiten, vind ik. Het is de variatie tussen descriptief en normatief, lijkt me, die je hebt in een stijl vs. stijl, manier vs. manieren, enz.

 

[eno2]

Begrijp ik niet goed. Kan je wat elaboreren?

It would be hard to substitute memory for history in idioms such as 'but that's history now', or 'you're history!' - 'but that's memory' would immediately imply a continuing resonance, a continuing ability to command attention in present-day minds.

Memory, History, Nation

 

[ThomasK]

Laat me eerst een paar voorbeelden geven van het onderscheid descriptief/normatief, zoals ik dat zou noemen.
Bijvoorbeeld:
a. Iedereen heeft een eigen stijl vs. Hij heeft toch echt stijl [normatief in de zin dat die stijl exemplarisch lijkt, bijzonder, opvallend goed, enz.]
b. Jouw manier van werken boeit me wel vs. Hij heeft geen manieren [niet de goeie, hij voldoet aan de (gewenste) manieren...
c. [Intertalig] Ta façon de travailler (...) me plaît vs. Hij kent geen fatsoen (decency).
d. [id.] Verkeersmodi vs. Hij is modieus gekleed [volgens de laatste, beste (...) mode]
Ik zocht ooit voorbeelden in andere talen.

Ik zie iets parallels in:
e. De geschiedenis toont ons hoe mensen... vs. Hij schrijft geschiedenis [wat dan vooral lijkt te betekenen: hij doet zaken die memorabel zullen zijn...]

 

[eno2]

'You're history' is toch wel pejoratief ~'you're finished' ~'you're done and forgotten'
Terwijl wat de geschiedenis ingaat toch normaal iets is wat is voor altijd gedenkwaardig zal zijn.


Ik keek even naar de definitie van het lemma geschiedenis bij DVD en ik vind die over het geheel genomen 'hair raising'

Ergens daartussen staat er wel:

•geschiedenis maken, schrijven, als: belangrijk feit in de historie vermeld worden en blijven

De trivialisering daarvan, die dit om de haverklap claimt voor dingen die onmiddelijk weer en voor altijd vergeten worden, staat natuurlijk niet vermeld...

 

[ThomasK]

Je hebt gelijk inzake die Engelse uitdrukking, maar ik denk niet dat de definitie van geschiedenis net iets positiefs veronderstelt. Het onderzoek is belangrijk, maar gaat niet louter over memorabele zaken, vind ik, en trouwens, de idee van "tot de geschiedenis behoren" is misschien niet de betekenis van het woord, maar eerder van de uitdrukking. Ik zie niet direct die negatieve opvatting van "geschiedenis" elders voorkomen... Of ?

 

[eno2]

Het contronieme aspect van history komt wellicht enkel voor in de uitdrukking 'be history'

• 
  

  [*]be history
  
  
  

  • 1Be perceived as no longer relevant to the present.
    
    ‘the mainframe is already history’
    
    1. 1.1informal Used to indicate imminent departure, dismissal, or death.
       ‘an inch either way and you'd be history’

  history | Definition of history in English by Oxford Dictionaries

• 
  dwz irrelevant of verdwenen in plaats van 'historisch', en dat lijkt me toch verdedigbaar controniem.

In het Nederlands kon ik enkel het banaliseren van de uitdrukking 'geschiedenis schrijven' door clichématig gebruik aanvoeren. Niet echt controniem, die claim moet ik intrekken.

• 
  

 

[eno2]

Spaans
Dentera, da dentera:
Dentera is zowel afschuw (koude rillingen) als hevige wens.
Toch wel knap tegengesteld.

 

[eno2]

A quip:
1 a clever usually taunting remark : gibe

2 :
quibble, equivocation

M-W

Clever versus equivocation...

 

[eno2]

Kippenvel ergens van krijgen....
Van afschuw...
Van vervoering...

(misschien al eerder vermeld?)

 

[Red Arrow]

Ik krijg kippenvel als ik het te warm heb.

 

[petoe]

straks (bijwoord)

1.korte tijd na nu
▼ betekenisverwante termen
hyperoniem: binnenkort
synoniem(en): seffens, strakjes, strakkies
2.korte tijd geleden
▼ betekenisverwante termen
synoniem(en): net

Zou ik zelf nooit gebruiken in betekenis 2, wel 'daarstraks'.

 

[eno2]

verouderd
korte tijd geleden
•ik had het je straks al willen vertellen

DVD O.L.

 

[Red Arrow]

Kippenvel ergens van krijgen....
Van afschuw...
Van vervoering...

(misschien al eerder vermeld?)

Als je daar letterlijk kippenvel van kunt krijgen, dan zie ik niet in hoe het een tegenstelling is.

DVD O.L.

Ik denk niet dat jongere generaties het nog zo gebruiken. (behalve "daarstraks") Ik weet ook niet of Nederlanders het überhaupt ooit zo gebruikten.

 

[eno2]

Als je daar letterlijk kippenvel van kunt krijgen, dan zie ik niet in hoe het een tegenstelling is.

.

Jammer. Kan ik weer nog wat doortikken.

Je moet de bedoeling zien en de kontekst. Dat heb je met controniemen.

Als iemand je zegt 'daar krijg ik kippevel van', dan zou je zijn vel moeten controleren of dat letterlijk klopt of niet.

Waarschijnlijk bedoelt hij het figuurlijk.

En dan weet je nog niet wat hij precies bedoelt: vindt hij het afschuwelijk of juist hoogst aangenaam?

En zelfs als jouw controle positief uitwijst dat hij echt kippenvel krijgt, dan weet je het nog niet

 

[Peterdg]

Nee, kippenvel heeft niks te maken met controniemen.

Dan zou je "wenen" ook zo kunnen beschouwen: je kan wenen van vreugde of je kan wenen van verdriet.

Zowel "wenen" als "kippenvel krijgen" zijn fysische verschijnselen die zich kunnen voordoen bij verschillende emoties, maar dat betekent niet dat de begrippen op zich wijzen op tegengestelde betekenissen.

 

[eno2]

Euh...mmmmm....
Effie nadenken.

Ik dacht dat ik de uitdrukking geciteerd had en niet het woord.

uitdrukking
kippenvel van iets krijgen
ervan griezelen,
erdoor ontroerd worden

DVD online

en als ik ze niet citeerde dan doe ik het nu.

Dit is figuurlijk gebruik, ja? (Het herhaaldelijk op de uitsluitend letterlijke toer gooien van Red Arrow is dan ook naast de zaak in mijn ogen).
En volgens mij toch wel controniem.

Wenen is inderdaad niet controniem. Kippenvel ook niet. Maar de uitdrukking <kippenvel krijgen> is wel controniem.
Uitdrukkingen met wenen die controniem zijn ken ik niet, maar misschien jij wel?
---
* Ja in #190 gaf ik meteen de uitdrukking (en daar ging de beweerde "controniemiteit" dan over)

 

[eno2]

Andere fysiologische reacties en hun uitdrukkingen:

Ik zou eens willen kijken naar andere fysiologische uitdrukkingen, meestal met 'krijgen', om eens te zien of ze ook zulke tegengestelde of ver uiteenlopende betekenisssen vertonen als 'kippenvel krijgen'.

Ik krijg er de stuipen van [eenduidig, pejoratief]. Iemand de stuipen op het lijf jagen.

De kriebels krijgen van [eenduidig? Neen, niet eenduidig]

uitdrukking de kriebels krijgen
a kribbig, geïrriteerd worden
b een prettige opwinding gaan voelen

DVD online
Onprettig versus prettig.

Kriebels zijn op zich natuurlijk niet controniem.
Het is de uitdrukking die controniem is.
De figuurlijkheid van de uitdrukking is controniem.
Die uitdrukkingen verwijzen niet in de eerste plaats naar letterlijkheden.
Hoewel om het even wat krijgen, als fysiologische reactie, zoals <schaamterood op de wangen krijgen> natuurlijk ook in de meest letterlijke zin kan gebruikt worden. In dat geval is de uitdrukking natuurlijk NIET controniem. Geen probleem dus dat Red Arrow kippenvel krijgt van de warmte. Dat bewijst niet dat "kippenvel krijgen van" niet controniem zou zijn. Want dat is het, figuurlijk gebruikt, wél.

 

[eno2]

Prostituante
Zowel iemand die een prostitué gebruikt (mannelijke hoer) als iemand die zichzelf prostitueert, die zelf een prostituee is (hoer)

prostituant
pros·ti·tu·ant/prɔstitywɑnt/zelfstandig naamwoord • de m • prostituanten
1 iem. die naar een prostituee of prostitué gaat
vrouw prostituante
= hoerenloper
2 iem. die zich prostitueert
vrouw prostituante= prostitué

DVD online

Een duidelijke contronieme omkering van rollen....

---
Het koppel prostitué-prostituee, is trouwens, vanuit orthografisch oogpunt, een merkwaardig koppel.

 

[eno2]

To ravish, ravishing

To ravish
a: to seize and take away by violence

b: to overcome with emotion (such as joy or delight)

M-W

Wegrukken en verrukt.....